SAGARDO NATURALAREN HISTORIA
Ez dago Euskadiko sagarrondoen eta sagardoaren tradizioa nondik datorren zehazteko daturik. Ez dakigu ezta ere sagarrondoa hemen berez jaio zen edo Euskadira ekarri zuten. Dena dela, sagardoa mende askotan Euskadiko edaririk garrantzitsuena izan da. Teoria asko daude sagarrondoa gure lurraldean sartu zen moduari buruz: baliteke Afrikatik etorri izana, eta beste batzuk uste dute ekialdeko hegaztiek ekarri zutela, hona emigratzean. Arabiarrek sagardoa ekarri zutela pentsatzen duenik ere badago. Beste teoria batzuk diote euskaldunek erromatarren eskutik ikasi zutela sagardoa ekoizteko artea.
Euskadin, sagarrondoaren berri ematen duten lehen idatzizko aipamenak 1014. eta 1024. urteetakoak dira. Bizkaian, lehenengo idatzizko aipamenak XI. mendearen erdialdekoak dira; garai hartan hasi zen agertzen nekazaritzari buruzko idatzizko dokumentazioa. Besteak beste, monasterioetako dohaintzetan eta kartularioetan, “Arbores pomiferas” (Busturia, 1051) delakoak aipatzen dira. Aipagarria da Fernan Gonzalezek 930. urte aldera izandako Hacinasko batailari buruz idatzitako poema (XIII. mendea). Bertan, Don Lope kondeari egiten dio erreferentzia: “Don Lope bizkaitarra, aberatsa sagarretan, baina txiroa ogitan eta ardotan”. Pasarte hori hainbatean aztertua izan da, eta garai hartako Bizkaiko nekazaritzaren egoera islatzen du.
Sagarrondoak etxeen inguruan, mendietan eta toki baztertuetan landatzen ziren. Ia baserri guztiek ekoizten zuten sagardoa, familiaren hornikuntzarako eta salmentarako.
Sagarraren eta sagardoaren laborantza oso errotuta egon dira Bizkaiko landa-ingurunearen historian, kulturan eta ekonomian. Erromatarren garaian, Kantaurialdeko herriek, eta horien artean, euskal leinuek, ezagunak zituzten jada sagarra eta sagardoa. Sagarrondoa zen laborantzarik ugariena Erdi Aroko Bizkaian, eta horrela erakusten dute Foruei eta tokiko araudiei, zergei eta auziei, etab. buruzko dokumentuek. Sagarrondoa laborantza babestuta eta araututa zen XIV., XV. eta XVI. mendeetan, Bizkaian, Enkarterrietan, Durangoko merindadean eta Bilboko eta Gernikako hiribilduetan. XVII. mendean lursailak zatitu ziren, eta sagarrondoen eta beste zuhaitz moten ordez, garia eta artoa landatu ziren. Garai hartan, ardoaren kontsumoa areagotu zen.
XVIII. mendetik aurrera, abian jarri ziren landaketa sustatzeko eta sagarrondoak zaintzeko ekimenak. Sagarrondoen azterketari, hazkuntzari eta zainketari buruzko jarduerak martxan jarri ziren: inausketak, mintegiak, simaur-txertoak eta horiek hobetzeko teknika egokiak.
XIX. mende osoan eta XX. mende hasieran, landa-ingurunean bakarrik mantendu zen sagardo-kontsumoa, eta hiriguneetan, aldiz, ia guztiz desagertu zen. XX. mendearen lehen erditik, sagardo-landaketak eta kontsumoa Lea-Artibai, Busturialdea eta Enkarterrietako eskualdeetara mugatzen ziren.
80ko hamarkadaren amaieran, Nekazaritza Sailak tokiko sagarrondo-barietateak berreskuratzeko eta sagardoaren ekoizpena hobetzeko planari ekin zion, elkartearekin lankidetzan. Zallako Frutagintza Estazioan eta haren upeltegi esperimentalean burutu zituzten lan horiek.
Gaur egun, sagardoaren sustapenerako programa bat dago Bizkaian.